Zinemastea
Fundación Vital Fundazioa

80ko hamarkada

Euskal Zinemaren Astea 1985ean hasi zen Gasteizko Aurrezki Kutxaren babespean eta bertako langile biren lanari esker: José Luis Ramos eta Ismael Perales. Lehenengo edizioetan, programek zinema berria nahiz iraganeko lan enblematikoak nabarmentzen zituzten. Urteetan zehar, hainbat film luze izan ziren ikusgai, Pedro Olearen Akelarre, Montxo Armendarizen 27 horas eta Imanol Uriberen Adiós, pequeña besteak beste, zazpigarren euskal artearen aniztasuna eta aberastasuna erakusten zuten film labur eta dokumentalekin batera.

Programazioan, emanaldiak ez ezik, mahai-inguruak, erakusketak eta omenaldiak ere sartzen ziren, hala nola Arabako zinemaren aitzindari Teofilo Minguezari edo Eduardo Chillida eskultoreari eskainitakoak. Topaketa horiek euskal zinemari buruzko eztabaida eta hausnarketa sustatu zuten, baita euskal zinema bilakaera ere, bere nortasuna sendotzen hasi zen garaian.

Ahots sortzaile berriei lekua emateagatik ere nabarmendu zen jaialdia, izan ere, hainbat zuzendarien lehenengo lanak eman zituzten, esaterako Julio Medemena eta Pablo Berger-ena, baita animazioa, zinema esperimentala eta material historikoak sartzeagatik ere. Hamarkada horretan, zinemagileentzako, kritikarientzako eta publikoarentzako topagune finko bilakatu zen, eta ondorengo hamarkadetan hazten jarraituko zuen tradizioaren hasiera markatu zuen.

90ko hamarkada

90eko hamarkadan zehar, Euskal Zinemaren Asteak bilakaera eta sendotasun handia izan zuen, bere irismena handitu zuen eta formatu berriak arakatu zituen, zazpigarren euskal artea ikusgarriago egiteko. Etapa honen hasieratik, jaialdiak oraintsuko euskal zinemako lan nabarmenak ematen jarraitu zuen, hala nola Julio Medem-en Vacas eta Enrique Urbizuren Todo por la pasta, baita lan klasikoak eta zuzendari hasiberrien film laburrak ere.

1993an ekimen garrantzitsu bat sartu zen: euskal zinearen figura nabarmen bati eskainitako urteko zikloa, liburu monografiko baten argitalpenarekin batera. Lehenengo omenduak Pedro Olea, Imanol Uribe eta Montxo Armendariz izan ziren, eta jarduera hori jaialdiaren tradizio finko bilakatu zen. Argitalpen horiek, historialari ospetsuek koordinatuta, funtsezko erreferentzia bihurtu ziren zinemako adituentzat.

Hausnarketarako guneak, erakusketak eta ikusleen prestakuntzarako ikuspegia sartzeak jaialdirako heldutasun-etapa markatu zuten. Luis de Ajuria aretoko emanaldiek jaialdiaren bihotza izaten jarraitu zuten, kultura erakundeekiko harremanak sendotzen ziren bitartean. Hamarkada honetan, jaialdia ezinbesteko ekitaldia izan zen Euskal Herriko eta Estatuko ikus-entzunezkoen alorrean.

2000ko hamarkada

Hamarkada honetan, Zinemasteak aldaketa esanguratsuen etapa bizi izan zuen, eta horrek euskal zinemarentzat funtsezko ekitaldi kultural gisa izan zuen bilakaera markatu zuen. Milurtekoaren lehen urteetan, jaialdiak bere eredu sendoari eutsi zion: film luze, labur eta dokumentalen emanaldiak, eta ikusleen esperientzia aberasten zuten eztabaidak eta mahai-inguruak. Ikuspegi horri esker, euskarazko zinemaren kalitatea nabarmentzeko aukera izan zen, eta, gerora, industriako pertsonaia garrantzitsu bihurtuko ziren zinemagile berriei ikusgarritasuna eman zitzaien.

2006an, jaialdia NEFFen (Gasteizko Europar Zinemaren Jaialdia) parte hartzen hasi zen, eta horrek programazioa handitu eta inaugurazio nahiz itxiera ekitaldiak gehitu zituen, sari banaketekin batera. Aldi horretan, jaialdiaren izena aldatu eta Zinemastea izan zen aldi baterako, eta geroago Zinemastera v.2. Horretan ere islatu zen ikuspegi zabalago eta berrituago baten bila ari zirela. 

2008an NEFF desegin ondoren, Zinemastea bere sustraietara itzuli zen, eta Euskal Zinemaren Astearen jatorrizko eredua berreskuratu zuen. Formatu horrek tokiko zineman jarri zuen arreta berriz ere, euskarazko lanak, dokumentalak, haurrentzako filmak eta sortzaileekin izandako solasaldiak ardatz zituen programazioaren eskutik. Arabako zinemako pertsonaia nabarmenen ibilbidea aitortzen duen Gutako Bat saria sendotu egin zen,  jaialdiak bere komunitatearekin duen konpromisoa berresteko.

2010eko hamarkada

Hamarkada honetan finkatu eta berritu egin zen Zinemastea, hartara, euskal zinemaren erreferente kultural gisa duen eginkizuna indartu egin zen. Urte horietan, jaialdiak bere izena eta formatu tradizionala berreskuratu zituen esperimentazio etapa baten ondoren. 

Hamarkada honetako mugarri nagusietako bat 2015ean Euskal Zinema Dokumentalaren Astea sortzea izan zen, genero horretarako gune propioa, Gasteizko zinema-egutegiaren funtsezko ekitaldi bihurtu zena. Formatu berri horrek euskal dokumentalen kalitatea eta garrantzia ikusaraztea ahalbidetu zuen, sortzaileekin solasaldiak eta solasaldiak egiten zituzten saioen eskutik, eta jaialdi nagusiaren osagarri ezin hobea bilakatu zen.

2020ko hamarkada

Hamarkadaren hasierak ustekabeko erronkak ekarri zizkion Zinemasteari, munduko pandemiak eragin nabarmena izan zuelako kultura ekitaldietan. Murrizketak izan baziren ere, jaialdiak egokitzeko gaitasun handia erakutsi zuen, beharrezko segurtasun neurriak hartuta, jaialdia burutu egin baitzen. 

2022tik aurrera, Zinemasteak ohiko dinamikari ekin zion berriro, programazio sendoarekin. Etapa horretan, Euskal Zinema Dokumentalaren Asteari eutsi eta indartu egin zen, eta kalitate eta garrantzi kultural handiko ekoizpenetan interesa zuen publikoa erakartzen jarraitu zuen. 

40. urteurrena, 2024an ospatua, mugarri historiko bihurtu zen Zinemastearentzat. Formatu berritua izan zuen, baita etorkizunera begira zegoen diseinua ere, eta edizio berezi bat eskaini zuen jaialdiak, sari berriak barne. Urteurren horrek jaialdia hedatzeko eta sendotzeko etapa zedarritu zuen, Euskadin ez ezik, Estatuko kultura-panoraman ere erreferente baita.